Door: Remco van Dam. Beeld: Teylersmuseum / Mike Bink
Tentoonstelling. Was Michelangelo een muscle worshipper? Het is een de vragen die naar boven komt als je de tentoonstelling De Mannen van Michelangelo bezoekt. De Italiaanse kunstenaar is beroemd geworden door zijn werken van gespierde mannen, zoals het poedelnaakte beeld van David voor het stadhuis in Florence. Of de beroemde fresco van de atletische Adam die zijn vinger uitreikt naar de hand van God op het plafond van de Sixtijnse kapel. In diezelfde kapel schilderde hij zelfs een Jezus af als bodybuilder.
Marmer
In het Teylers museum kun je nu hun collectie van Michelangelo’s tekeningen van bewonderen. Het zijn er wel ruim 20. Voor de expositie hebben ze dat aangevuld met een aantal werken uit andere musea. Dat is bijzonder omdat Michelangelo’s kunst niet vaak wordt uitgeleend. Het is ze zelfs gelukt om een marmeren beeld naar Haarlem te halen. Daar hebben ze vier jaar hard aan gewerkt. Op hun eerste afspraak in het Bargello (het beeldenmuseum van Florence) zei de directeur niet meteen nee. En voilà, na jaren onderhandelen staat er voor het eerst een marmeren beeld van Michelangelo in ons land.
Twee sinaasappels
Tekeningen vormen het leeuwendeel van de expositie. Voor dat de kunstenaar aan een beeld of schilderij begon maakte hij vaak schetsen. Het is een genot om naar deze werken te kijken. Mooi geaderde handen, sterke benen, ideale bilpartijen, gespierde armen, alles in krachtige lijnen en subtiele arceringen vastgelegd. Je ziet de spieren door de huid heen. Michelangelo deed onderzoek op lijken om alles zo correct mogelijk af te beelden. Al moet gezegd worden dat de mannen soms onwerkelijk groot en breed lijken. Ook zijn vrouwen hebben iets onrealistisch. Dat zijn eigenlijk afgetrainde, mannelijke atleten met twee sinaasappels opgeplakt als borsten.
Michelangelo Buonarroti (1475-1564). De Droom, ca. 1533. Zwart krijt op papier. Collectie The Courtauld, Londen.
Dubbelgespierde ziel
De tentoonstelling probeert een verklaring te vinden voor veelvuldig afbeelden van de dubbelgespierde jongelingen. Waren er geen vrouwen die model konden staan? Had zijn liefde voor mannen er iets mee te maken? Volgens de expositie beeldde hij zoveel spierbundels af om filosofisch, religieuze redenen. De basis voor zijn gedachte is het Bijbelverhaal van Adam, die is geschapen naar het evenbeeld van God. Eva komt later in dit verhaal en is dus minder interessant. De gedachte is hoe mannelijker, hoe goddelijker. Goddelijkheid zit hem dan in perfect ontwikkelde, gespierde mannenlijven. Waarbij het lichaam symbool staat voor de ziel. Muscle worship, op een andere manier dus.
Wellust
Maar vond Michelangelo deze grote mannen aantrekkelijk? Dat betwijfel ik. Ondanks zijn enthousiasme om gespierde mannen af te beelden mis ik de sensualiteit in veel van deze studies. De manier waarop hij spieren afbeeldt heeft iets hards en feitelijks. Warmte en wellust vind je eerder in de tekeningen van androgyne jongens. Michelangelo ontwikkelde obsessies voor meerdere jongemannen. Zo had hij een affaire met ene Tomasso de Cavalieri, daarvan is zelfs een briefwisseling te zien op de tentoonstelling. Relaties tussen oudere mannen en jongelingen werd in het zestiende-eeuwse Italië oogluikend toegestaan. Blijkbaar vond hij androgyne jongens interessanter dan macho spieren. Een van de mooiste tekeningen in de tentoonstelling is van een persoon met een hoed en oorbel. De kunsthistorici zijn er niet uit of dit een man of een vrouw is. Hoe dan ook, het is een intieme tekening in zachte lijnen van sensuele schoonheid.
Michelangelo: Een nieuwe blik op het mannelijk lichaam in het werk en leven van Michelangelo.
15 okt. 2025 – 25 jan. 2026. Teylers Museum
https://teylersmuseum.nl/nl/zien-en-doen/de-mannen-van-michelangelo
Credits foto 1, zaalfoto door Mike Bink. Michelangelo Buonarroti (1475-1564). Apollo-David, ca. 1530. Marmer. Collectie Museo Nazionale del Bargello, Florence
Foto onder: Mike Bink, zaalfoto
